14-fevral — Zahiriddin Muhammad Bobur tavallud topgan kun

Bugun buyuk shoir, iste’dodli sarkarda va dono davlat arbobi Zahiriddin Muhammad Boburning tavalludiga 542 yil to‘ldi!

Zahiriddin Muhammad ibn Umarshayx Mirzo 1483-yil 14-fevralda O‘zbekistonning Andijon shahrida tug‘ilgan.

Boburning nomini butun dunyoga mashhur qilgan asari — «Boburnoma» bo‘lib, u nafaqat tarixiy xotira, balki hayot saboqlari, davlat boshqaruvi tajribasi va yuksak adabiy mahorat namunasi sifatida e’tirof etiladi.

Bugungi kunda O‘zbekistonda Boburning hayoti va ijodi chuqur o‘rganilib, uning bebaho merosini asrab-avaylashga katta e’tibor qaratilmoqda. Uning she’rlari, «Boburnoma» asari va tarixiy faoliyati yoshlarimizga milliy iftixor va buyuk ajdodlarimizga sadoqat tuyg‘usini singdirishda muhim o‘rin tutadi.

Mirzo Bobur (1483–1530) – Temuriylar sulolasining mashhur vakili, buyuk davlat arbobi, iste’dodli shoir va tarixchi bo‘lib, Hindistonda Boburiylar imperiyasiga asos solgan. U o‘zining jasorati, harbiy mahorati va adabiy merosi bilan tarix sahifalarida o‘chmas iz qoldirgan. Uning eng mashhur asari «Boburnoma» bo‘lib, bu nafaqat tarjimai hol, balki XV-XVI asrlardagi ijtimoiy-siyosiy hayot haqida qimmatli ma’lumotlar beruvchi manba hisoblanadi.

Bobur 1483-yil 14-fevralda Andijonda tug‘ilgan. Uning otasi Farg‘ona viloyati hukmdori Umarshayx Mirzo, onasi esa Qutlug‘ Nigorxonim edi. Bobur buyuk sarkarda Amir Temurning to‘g‘ridan-to‘g‘ri avlodi bo‘lib, u bolaligidan harbiy va siyosiy bilimlarni egallagan. U yoshligidanoq turkiy va fors tillarida ijod qilgan, adabiyot va tarixga qiziqqan. Boburning tarbiyasida onasi va buvisi Mohim begim katta rol o‘ynagan.

U 12 yoshidan boshlab siyosiy hayotga kirib kelib, taxt vorisi sifatida shakllana boshladi. Bobur 1497-yilda, 14 yoshida, Temuriylar uchun muhim bo‘lgan Samarqandni egallashga harakat qiladi. U shaharni qisqa muddatga qo‘lga kiritadi, biroq uni saqlab qolish qiyin bo‘ladi. O‘sha paytda uning Farg‘onadagi hokimiyati zaiflasha boshlaydi, natijada u taxtdan mahrum bo‘lib, yurtsiz qoladi. Keyingi yillarda Bobur o‘z harbiy kuchlarini to‘plashga harakat qiladi. 1504-yilda u Afg‘onistonga yo‘l oladi va Kobulni zabt etadi. Bu yerdan u o‘z kuchlarini mustahkamlab, Hindiston sari yurishni rejalashtiradi. 1526-yil 21-aprelda Bobur tarixiy Panipat jangida Hindiston sultoni Ibrohim Lodini tor-mor keltiradi va shu bilan Hindistonda Boburiylar imperiyasiga asos soladi. Bu jangda Bobur o‘zining harbiy strategiyasi va artilleriyadan mohirona foydalanishi bilan g‘alaba qozongan. Shundan so‘ng u Dehlini egallab, Hindistonda yangi sulola – Boburiylar imperiyasiga asos soladi.

Bobur Hindistonda o‘z hukmronligini mustahkamlash bilan birga, mamlakat madaniy va siyosiy rivojlanishiga ham katta hissa qo‘shdi. U yer-suv islohotlari o‘tkazdi, madaniyat va ilm-fan rivojiga katta e’tibor qaratdi. Bobur nafaqat buyuk sarkarda, balki iste’dodli shoir va adib ham edi. U fors va turkiy tillarida ijod qilgan bo‘lib, uning adabiy merosi bugungi kungacha katta qimmatga ega. Uning eng mashhur asari «Boburnoma» bo‘lib, bu tarixiy-biografik asar Boburning hayoti, yurishlari va o‘sha davrdagi siyosiy, ijtimoiy hayot haqida batafsil ma’lumot beradi. Shuningdek, uning she’riy devonlari, «Mubayyin» (fiqh ilmi bo‘yicha), «Harb ishi» (harbiy strategiya va taktikaga oid) kabi asarlari ham muhim ahamiyatga ega. Boburning adabiy uslubi nafis, aniq va sodda bo‘lib, u o‘z davri uchun katta ma’naviy meros qoldirgan.

Bobur 1530-yilda Agra shahrida vafot etadi. Uning jasadi avval Agrada dafn etiladi, keyinchalik esa o‘z vasiyatiga binoan Kobulga ko‘chiriladi. Bobur qoldirgan meros nafaqat O‘zbekiston, balki butun Markaziy Osiyo, Hindiston va dunyo tarixida muhim o‘rin egallaydi. Uning harbiy iste’dodi, siyosiy donoligi va adabiy merosi bugungi kunda ham katta qiziqish bilan o‘rganilmoqda. Bobur nafaqat buyuk sarkarda, balki o‘z xalqi va madaniyati uchun fidoyi shaxs sifatida tarixda abadiy qolgan.