O’zbekiston Respublikasi haqida umumiy ma’lumotlar

Geografik joylashuvi: O’zbekiston Respublikasi Amudaryo va Sirdaryo oralig’ida joylashgan, maydoni 449,8 ming kv km. Respublika chegarasi G’arbdan Sharqqa 1425 km, shimoldan janubga qadar 930 km. Respublika shimoliy-sharqda Qozog’iston, Sharqda va janubiy-sharqda Qirg’iziston va Tojikiston, G’arbda Turkmaniston, Janubda esa Afg’oniston bilan chegaradoshdir.
Koordinatlari: 41 0 shimoliy kenglikda, 64 0 sharqiy uzunlikda.
Chegaralari: Davlat chegarasining umumiy uzunligi 6 221 kilometrni tashkil etadi. Jumladan, Afg’oniston – 137 km, Qozog’iston – 2 203 km, Qirg’iziston – 1 099 km, Tojikiston – 1 161 km va Turkmaniston bilan – 1 621 km.
Relefi: O’zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari orasida juda qulay tabiiy-geografik sharoitga ega. Mamlakat hududi o’ziga xos pasttekislik va tog’ relefini o’z ichiga oladi. O’zbekiston hududining katta qismini pasttekisliklar tashkil etadi. Shulardan eng muhimi Turon pasttekisligidir. Mamlakat sharqi va shimoliy sharqida Tyan-Shan va Pomir tog’ (mamlakatning eng yuqori nuqtasi (4643m.) tizmalari joylashgan. O’zbekiston hududi markazida dunyoning bepoyon cho’llaridan biri — Qizilqum yastanib yotadi.
Geologik tuzilishi va foydali qazilmalari: Mamlakat er osti boyliklari tabiiy gaz, qo’ng’ir va tosh ko’mir, oltin, mis, volfram, vismut hamda ochiq neft konlari zaxirasiga ega.
Iqlimi: O’zbekiston iqlimi keskin o’zgaruvchan kontinental iqlimdir. Mintaqadagi kunduzgi va tungi, yozgi va qishki havo harorati keskin farqlidir. Yillik havo harorati farqi sezilarli darajada yuqori. Yanvar oyi o’rtacha harorati -6 0 gacha tushadi, iyul oyida o’rtacha havo harorati +32 0 gacha ko’tariladi. Pasttekislik hududlarida yillik yog’ingarchilik miqdori -120-200 mm., cho’l hududlarida -1000 mm. gacha etadi. Yog’ingarchilik miqdori kam bo’lgani sababli, qishloq xo’jaligi sun’iy sug’orish tizimiga bog’liqdir.
Ichki suv havzalari: Mamlakat eng yirik daryolari Amudaryo va Sirdaryo. Amudaryo uzunligi -1437 km., Sirdaryo -2137 km.ga etadi. O’zbekistonning ko’pgina ichki daryolari suvi oquvi davomida keng dashtu-cho’llarga singib ketadi, faqatgina Amudaryo va Sirdaryo Orol dengiziga borib quyiladi. Respublikada yil davomida suv bilan ta’min etib turuvchi Chordaryo kabi bir necha sun’iy ko’llar mavjud.
Tuproq va o’simliklari. Pasttekisliklar cho’l o’simliklari, tog’lari esa dasht, o’rmon va tog’ oldi yaylovlari o’simliklaridan iborat.
Hayvonot dunyosi: Mamlakat faunasi juda turli-tumandir. Cho’llarda juda kamyob hisoblanagan sayg’oq va uzunligi 1,5 metrga teng echkiemar, baland tog’larda esa qor barsi va tog’ echkisining noyob turlari uchraydi.
Tog’ tizimi: Respublika territoriyasining beshdan bir qismini tog’ va tog’ oldi hududi tashkil etadi. Sharqiy hududi o’rta va baland tog’li relefdan iborat: respublika hududi G’arbiy Tyan-Shan (Ugom, Pskem, Chotqol va Qurama tog’ tizmasi) va Pomir-Oloy (Zarafshon, Turkiston, Hisor, Qo’hitangtog’ va Boysuntog’ tog’ tizmasi) tog’ tizmalari yonbag’rini o’z ichiga oladi. Janubdan g’arbga tomon ular qiyalab boradi va pasttekislikka qo’shilib ketadi. Ushbu tog’lar orasida ulkan Qashqadaryo, Surxondaryo, Zarafshon va Samarqand vohalari yastanib yotadi. Bularning eng kattasi hisoblangan Farg’ona vodiysi — 370 kilometr, kengligi 190 kilometrga etadi. U uch tomondan baland tog’ bilan o’ralgan va faqat g’arb tomoni tekislikdir. Afg’oniston bilan chegara hududda Amudaryo deltasi yoyilib yotadi.
Tabiiy zaxiralari: O’zbekiston Respublikasi ulkan sanoat va mineral xom ashyo, qishloq xo’jaligi mahsulotlari, qayta ishlash jarayonida olinadigan katta miqdordagi yarim tayyor mahsulotlar, tabiiy boylik zaxiralari va rivojlangan infratuzilma imkoniyatlariga ega.
Er osti zaxiralarini zamonaviy ravishda izlab topish ishlari qimmatbaho, rangli va noyob metallar zaxiralari, turli organik yoqilg’i mahsulotlari, neft, tabiiy gaz va gaz kondensanti, qo’ng’ir va yarim koksga oid ko’mir, slanes yoqilg’isi, uran va ko’pgina qurilish uchun zarur xom ashyo turlariga boy konlarni o’zlashtirish bilan bog’liqdir.
O’zbekiston hududida taxminan yuzdan ortiq mineral xom ashyoni o’z ichiga olgan, binobarin bulardan oltmish turi xalq xo’jaligida allaqachon foydalanilayotgan ko’pgina foydali qazilmalar kompleksi aniqlangan.
O’zbekiston oltin, uran, mis, tabiiy gaz, volfram, kaliy tuzi, fosforitlar, kaolin kabi foydali qazilmalar zahirasi bo’yicha nafaqat MDH davlatlari o’rtasida, balki butun dunyoda etakchi o’rin egallashi tasdiqlangan. Jumladan oltin zahirasi bo’yicha dunyoda to’rtinchi, uni qazib olish bo’yicha ettinchi, mis zaxirasi bo’yicha o’ninchi-o’n birinchi o’rinlarni, uran zahirasi bo’yicha ettinchi-sakkizinchi, qazib olishda o’n birinchi-o’n ikkinchi o’rinlarni egallashi qayd etilgan.
Quyida zikr etilgan mineral xom ashyo zaxiralari nafaqat mavjud tog’-kon komplekslarida kelajakda qazib olish faoliyati muddatini uzaytiradi, balki ularning oltin, uran, mis, qo’rg’oshin, kumush, litiy, fosfor, kaliy tuzlari, qalay shpati, vollastonit, qishloq xo’jaligi ximiyaviy rudalari va boshqa bir qator foydali qazilmalarning yana qaytadan qazib olishni tashkil qilish va ularning quvvatini oshirishni ta’minlashga xizmat qiladi.